gen. Władysław Anders ( źródło - strona internetowa
muzeum w Sochaczewie)

Bitwa o klasztor Monte Cassino jest jednym z najważniejszych elementów polskiej tradycji historycznej. Zwycięstwo II Korpusu Polskiego, pod dowództwem generała Władysława Andersa nad Niemcami, obrosło w legendę.

Było to starcie o wielkim znaczeniu symbolicznym. Większość żołnierzy polskich pochodziła z Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej wcielonych w 1939 r. do ZSRR.  Ci ludzie przeszli w latach 1939-1941 przez piekło sowieckich łagrów. Następnie zimą 1941/1942 r. znaleźli się w Wojsku Polskim, które utworzono w ZSRR po podpisaniu umowy w tej sprawie pomiędzy rządem emigracyjnym generała Władysława Sikorskiego w Londynie a rządem sowieckim. Ponieważ armia generała Andersa była bardzo źle traktowana przez Sowietów (słabe zaopatrzenie, głodowe wyżywienie, przestarzałe uzbrojenie), w 1942 r. została ewakuowana do Iranu, a następnie weszła w skład wojsk brytyjskich na Bliskim Wschodzie. Jesienią 1943 r. II Korpus Polski znalazł się we Włoszech w związku z ofensywą aliantów zachodnich na Półwyspie Apenińskim. Dla żołnierzy Andersa, sponiewieranych  przez stalinowską Rosję, możliwość walki z Niemcami była wielką sprawą. 

Wzgórze Monte Cassino (519 m n.p.m.) znajduje się około 50 kilometrów na południe od Rzymu. Tam, w klasztorze Benedyktynów- powstała niemiecka twierdza, która wchodziła w skład umocnionej Linii Gustawa i  bardzo skutecznie blokowała drogę do stolicy Włoch.

Doszło w sumie do czterech bitew o Monte Cassino, Polacy uczestniczyli w czwartej- decydującej. Pierwsza bitwa miała miejsce w dniach 17-22 stycznia 1944 r. Szturm na klasztor podjęli Amerykanie, lecz atak został zdecydowanie odparty. Od 12 do 18 lutego  1944 r. trwała druga bitwa. Uczestniczyła w niej armia amerykańska, a także żołnierze z brytyjskich  kolonii: Nowej Zelandii oraz Indii. Również i ta próba zakończyła się fiaskiem. W dniach 15-26 marca 1944 r. doszło do trzeciego- najbardziej krwawego starcia. Ciężar walk spoczywał na oddziałach nowozelandzkich, które poniosły tak wielkie straty, że wycofały się całkowicie z działań zbrojnych (ponad 4 tysiące zabitych).

11 maja rozpoczęła się ostatnia bitwa, w której uczestniczył II Korpus generała Andersa, Brytyjczycy i żołnierze z kolonii francuskich. Polacy podjęli ryzyko zaatakowania wzgórza Monte Cassino od strony rzeki Rapido, na co nikt wcześniej się nie zdecydował. Niemcy bronili się twardo, ale zaciekłość Polaków była nie mniejsza.

18 maja 1944 r., pod naporem żołnierzy Andersa, niemiecka załoga wycofała się z klasztoru. Było to największe i najsłynniejsze zwycięstwo polskiego oręża w czasie  II wojny światowej. Symbolem triumfu stało się nie tylko umieszczenie polskiej flagi wśród ruin klasztornych, ale także- odegranie Hejnału Mariackiego przez żołnierza Emila Czecha.  Straty wojsk polskich nie były znaczne: zginęło 1072 żołnierzy (w II Korpusie służyło ogółem 48 tysięcy ludzi).

Należy podkreślić, że Monte Cassino najbardziej wpłynęło na ocenę  postaci samego Andersa. Generał Anders– wbrew pozorom- nie uchodził za dobrego dowódcę. We wrześniu 1939 r., kierując Nowogródzką Brygadą Kawalerii- popełnił poważne błędy taktyczne. Dopiero przeżycie sowieckiej niewoli (wobec wytracenia około 22 tysięcy polskich oficerów  przez Sowietów w 1940 r.) otworzyło przed Andersem szerokie możliwości, które wykorzystał. Obecnie traktowany jest jak bohater.

Według: Melchior Wańkowicz, Monte Cassino, t.I- IV,  Warszawa 1989.